Grond kun je niet bezitten

Eerder stuurde Albert Roessingh een artikel in over Cuba’s ‘Groene revolutie’. De reden dat iemand hem het verhaal over die ecologische revolutie toestuurde, lag in het artikel over ‘grond en vastgoed’ dat Albert onlangs in het Surinaamse avondblad De West plaatste. Dat artikel plaatsen wij nu ook.

door Albert Roessingh

EIGENDOM EN GEBRUIK

Een groot deel van de sociaal-economische crisis die wereldwijd voortwoekert vindt zijn oorsprong in archaïsche denkbeelden over eigendom en eigendomsrecht. Met je eigendom, datgene wat je bezit, kun je doen en laten wat je wilt. Je kunt het kopen en verkopen, zonder dat je iemand verantwoording schuldig bent. En ook niet over hoe je met eigendom omgaat. Het is van jou.
Naar mijn idee moeten wij overstappen van eigendomsrecht naar gebruikersrecht, willen we niet in de afgrond belanden, waar we nu op afstevenen. Onze huidige situatie lijkt verdacht veel op die van de passagiers van de Titanic. Sinds de kredietcrisis van 2008 zijn we op een ijsberg gestoten en is de kiel van ons schip over een grote lengte opengescheurd. Maar tot nog toe hebben we niet veel meer gedaan dan de stoelen op het dek op een andere manier te rangschikken …

Grond; mensen en hun arbeid; geld of kapitaal zijn geen zaken waarmee je kunt doen en laten wat je wilt. Je mag er onder voorwaarden gebruik van maken.
Hoe kun je mensen of hun arbeid bezitten? Hoe kun je grond bezitten? Het was er voor je geboren was, je hebt het niet geproduceerd en je kunt het niet meenemen als je sterft …

Ik laat hieronder 2 denkers over economie aan het woord over grond.

GROND MOET ONVERHANDELBAAR WORDEN

‘In de eerste plaats wil ik het hier hebben over de grond, de aarde die ons geschonken wordt: ‘Grond zou geen eigendom moeten zijn, dit moet onverhandelbaar worden. In de huidige economie vormt eigendom het vehikel van eigenbelang. Onze manier van omgang met eigendom geeft egoïsme ( in de vorm van deelbelangen en groepsbelangen) ruim baan. Door wetten, regels en afspraken te maken waardoor het eigendomsrecht verandert in gebruikersrecht, kunnen we het egoïsme in de economie ineen laten verschrompelen.
Wat gebeurt er nu als een boer eigenaar is van de grond en hij wil stoppen? Dan zoekt hij een ander die overneemt. Met de verkoop, overdracht van de grond zijn miljoenen gemoeid. De volgende boer moet dat bedrag terugverdienen en omdat hij bij de bank moet lenen nog eens met rente er bovenop. De rekening is voor alle betrokkenen: de boer, zijn medewerkers, zijn leveranciers en zijn klanten (wij). En na 30, 40 jaar begint dit weer van voren af aan. Maar de grond waarop de boer boert, die is er gewoon. En die zal er ook zijn als hij straks overdraagt. Als er nu van eigendom geen sprake meer is, maar van gebruikersrecht, dan hoeven al die miljoenen niet keer op keer opgehoest te worden.’ – John Hogervorst

FUNDAMENT VAN ONS BESTAAN

‘De geldbubbel die de grondprijzen opdrijft is zo krachtig geworden dat het boerenbedrijf niet langer levensvatbaar is. De huidige grondprijzen maken het voor boeren onmogelijk om financieel en ecologisch een gezond bedrijf te voeren. Het steeds groter wordende deel van de grondwaarde heeft niets meer met de productiviteit van de bodem te maken, maar met de functie van grond als een relatief veilige opslagplaats voor financieel kapitaal. Boeren zijn bij uitstek doorzetters. Desalniettemin besluiten velen om deze reden te stoppen als boer. Landbouw is onze levensbron, en in een gezonde bodem ligt onze toekomst. Hoe komt het dat wij geen grip hebben op de prijzen van grond? Dat grond een asset voor ons financiële bestel is geworden en niet meer de basis voor een gezonde productie van voedsel? Daarmee tasten we het fundament van ons bestaan aan.

GRONDEIGENDOM WAS ONBEKEND

Grond als een product dat je op de markt kunt verhandelen? Kan dat eigenlijk wel? De Inheemsen dachten van niet. Zij namen grond dankbaar in ontvangst als geschenk van de Aarde. Zij deelden de grond met de planten en de dieren. Zij verzorgden de bodem en schonken een deel van hun welvaart terug aan de aarde. De Inheemsen hadden een circulaire verbinding met de planeet.1

In het Westen bestaat grondeigendom wel.2 Dat heeft ervoor gezorgd dat grond een verhandelbare commodity kon worden. Met als gevolg een eigen dynamiek in de ontwikkeling van de prijs van grond die volkomen los staat van de waarde van de grond. Grond is daarmee ook een beleggingsobject geworden. Wanneer overtollig (!) 3 financieel kapitaal een reële tegenwaarde zoekt, is grond een veel gekozen optie. Tot op heden neemt de geldhoeveelheid toe, maar de hoeveelheid grond niet. Het resultaat is bijna altijd een stijging van de beleggingswaarde. Maar diezelfde grond is nodig voor landbouw, voor het verbouwen van voedsel om de mensen te kunnen voeden die er wonen. De opbrengsten van die landbouw kunnen nooit het rendement genereren dat past bij een kunstmatig opgedreven grondprijs.

EEN NIEUW EIGENDOMSMODEL VOOR GROND

En dat is precies het probleem. Voor de boer, maar ook voor de maatschappij. De vraag is hoe een nieuw eigendomsmodel voor grond kan worden ingericht zodat grond weer dienstbaar kan zijn aan (duurzame) landbouw, en dat grondbeheer weer wordt ondersteund door het financieel systeem. Een financieel systeem dat z’n vertrouwensfunctie niet in assets zoekt maar in de relatie tussen mensen, en tussen mensen en de Aarde die hun voedt en draagt.’ – Peter Blom

WOONRECHT

Eenzelfde probleem kom je op veel gebieden tegen, hier nog een voorbeeld uit het vastgoed:
De macro economische circulatie wet van Fisher zegt, dat de prijzen stijgen als je WEL de geldhoeveelheid vergroot, maar NIET de goederenhoeveelheid. (Mathematisch is het een beetje ingewikkelder, omdat je ook nog rekening moet houden met de omloopsnelheid van het geld bij allerlei productgroepen.)
Onze ouders kochten in Nederland rond 1960 een rijtjeshuis met voor en achtertuin voor 17.000 gulden, dus iets meer dan 8.000 euro. Thans is de gemiddelde woningprijs € 250.000 !  In 60 jaar tijd zijn woningen dus 40 maal zo duur geworden !  In dezelfde periode steeg het gemiddelde inkomen ongeveer 5 maal. Een onevenredige groot en groeiend deel van ons inkomen wordt aan wonen / vaste lasten besteed.
Moeten wij met dit in het achterhoofd huizen bezitten of hebben we een woonrecht nodig? Het recht om tegen een billijke betaling gebruik te maken van een huis?

EEN RECENT SURINAAMS VOORBEELD

Iemand wil een bouwkavel kopen dat SRD 160.000 kost. De bank biedt hem een lening aan met een  jaarlijkse rente van 16%  met een aflossing van van SRD 2.250 per maand. De lening heeft een looptijd van 15 jaar. Daarbij  nog alle risico’s van inflatie correctie en onteigening als hij bijvoorbeeld door ontslag niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen. Totaal kost deze lening hem SRD 394.390,60. Dus bijna 2½ maal zoveel als de huidige reëele waarde. Je betaalt dus geen 16% zoals je onbewust denkt als je over dat woordje jaarlijks heen leest, maar 246%.

Wat betekent dat voor de prijs van die bouwkavel als hij die  over 15 jaar wil verkopen? En voor de prijs van bouwkavels, grond, vastgoed in het algemeen?
Als hij in plaats van lenen SRD 2.250  per maand (in een waardevaste munt !) gaat sparen, heeft hij de SRD 160.000  die hij contant nodig heeft in 6 jaar bij elkaar! De vraagprijs en geen cent meer in minder dan de helft van de tijd. Welke gek zou nog voor de eerste mogelijkheid kiezen als hij eerlijk werd voorgelicht door een ethisch opererende bank?  En duurzaam sparen kan in U$ of Euro’s – zelfs als je daar geen rente over ontvangt -, zolang onze munt niet stabiel is.

DUURZAME PRODUCTEN

Interessant in dit verband is nog het gedachtegoed te vermelden van een meneer Rau, die het leasen van duurzame consumptiegoederen tot gemeengoed wil maken. We hoeven geen auto’s te bezitten, maar willen transport. We willen voor de 3 gaatjes die we over het algemeen in een jaar boren geen boormachine bezitten, maar er gebruik van kunnen maken. We hebben geen ijskast nodig, maar willen koeling. Door de verantwoordelijkheid bij de producent te laten, is die genoodzaakt het aantal boormachines aan te passen aan de werkelijk behoeften. Als hij koelkasten met een korte levensduur van een slechte kwaliteit vervaardigd, snijdt hij in zijn eigen vingers. Als ik maandelijks een klein bedrag aan koeling uitgeef, is een eenmalige duurzame aanschaf (op afbetaling – zie boven) niet nodig……

 Albert Roessingh

  1. Ook andere spirituele, ethische en religieuze tradities hebben dit besef. De Joodse traditie stelt bijvoorbeeld ten aanzien van eigendom: alles is van God, wij maken er slechts gebruik van.
  2. De Industriële Revolutie / het kapitalistische denken is ontstaan uit het volgende: Toen in Engeland de landadel zich de ‘commons’ (gemeenschappelijke grond waardoor iedereen in die gemeenschap in zijn levensonderhoud kon voorzien) toe-eigende en begon te omheinen om er schapen op te telen ten eigen bate, werden miljoenen mensen de extreme armoede in gedreven. Zij vormden als landloze boeren het fabrieksproletariaat in de steden. Om uit  diezelfde wol die hen van hun gemeenschappelijke grond had verdreven en zo  de bestaansgrond ontnomen, voor een habbekrats textiel en kleding te vervaardigen.
  3. Overtollig financieel kapitaal: 5000 miljard dollar zwerft als een sprinkhanenplaag dagelijks over de aarde op zoek naar het hoogste rendement.