Als we tegen een ijsberg opvaren zijn een paar reddingssloepen niet voldoende

door Albert Roessingh

download als PDF

ijsberg-01

Naar aanleiding van een artikel van Oxfam over de steeds verder groeiende kloof tussen arm en rijk, heb ik met gebruikmaking van andere schrijvers, denkers en doeners mijn gedachten hierover opnieuw op een rijtje gezet. Wie een beetje oplettend kijkt naar de tekenen des tijds zal denk ik opmerken dat we als samenleving met onze economie net als met de Titanic destijds met hoge snelheid tussen zeer gevaarlijke ijsbergen doorkoersen en dat een catastrofale aanvaring daarmee zeker niet denkbeeldig is.
Wat eerst nodig is, is een mindshift / een omslag in het bewustzijn bij steeds meer mensen in hun denken over en handelen vanuit ons huidige financiële stelsel. Een herbezinning voordat dit zichzelf totaal ‘ad absurdum’ heeft gevoerd, instabiel wordt en in elkaar zakt. Daar hebben we denk ik geen zeeën van tijd voor. Het systeem vertoont al – afgezien van de wereldwijde desastreuze gevolgen – duidelijke barsten zoals een volgende dreigende mondiale beurscrash.
Voordat het te laat is, kunnen grotere groepen mensen zich voorbereiden en instellen op het nemen van maatregelen, die nu nog onmogelijk schijnen. We moeten vooral niet vergeten dat het toekennen van waarde aan geld op menselijke afspraken berust. Het geld heeft ons niet uitgevonden – hoewel het wel vaak met ons op de loop gaat -, maar wij hebben het geld uitgevonden. Een bankafschrift met een x aantal nullen erop, heeft waarde zolang wij het daar gezamenlijk eens over zijn. Als wij de waarde van Bill Gates zouden laten bepalen door hoe hij zich als mens ten opzichte van anderen gedraagt, is het een nietszeggend vodje papier.
Bedenk in dit verband eens dat iedereen een paar eeuwen terug dacht dat de aarde plat was. Er waren maar 1 man en een paar miezerige bootjes voor nodig om deze mythe onderuit te halen.
Willen wij die bewustzijnsverandering tot stand brengen, dan zullen wij er eerst achter moeten komen welke denkbeelden, uitgangspunten en gedragingen hebben geleid tot de huidige stand van zaken, waarbij dus onder meer 62 mensen nu evenveel vermogen hebben als de helft van de wereldbevolking.

Ik wil zover ik kan overzien de oorzaken hieronder aangeven en in het kort duiden.

1. De wetmatigheid van Piketty, axioma’s van de vrije markt, survival of the fittest, de ‘homo economicus’

De oorzaak van de steeds wijder wordende kloof tussen arm en rijk wordt door de econoom Piketty beschreven. In zijn boek Kapitaal in de 21e eeuw duidt hij dit pathologische verschijnsel van ons huidige financiële stelsel en komt op de volgende economische wetmatigheid terecht: als R&G (als het Rendement op kapitaal is groter dan de Groei van de economie) komt steeds meer geld als ‘vanzelf’ in de handen van steeds minder mensen. Wat populairder gezegd betekent dit dat dagelijks enorme bedragen onttrokken worden aan mensen die ervoor werken – de zgn. reële economie – door mensen die er – voor andermans rekening als het misgaat – ten eigen bate mee gokken, wat netter en meer bedekt gezegd ermee speculeren en beleggen. Met het door Oxfam in het artikel beschreven gevolg.
Verder is ook het pure eigenbelang tot sturingsprincipe gemaakt van de wereldeconomie. Het axioma van de vrije markt luidt in de woorden van Alan Greenspan, tot 2006 president van de FED:

Individuen die concurreren om geldelijk voordeel, lijken daarbij te worden geleid door een onzichtbare hand ter wille van het algemeen welzijn.

Deze utopische gedachte krijgt in de neoliberale theorie een bijkans goddelijke en onaantastbare status toegemeten.
Maar bestaat de onzichtbare hand echt? En werkt hij zoals verondersteld wordt? Daarover zegt de econoom Keynes het volgende:

Het kapitalisme is gebaseerd op de merkwaardige gedachte dat egoïstische mensen met egoïstische motieven bijdragen aan het welzijn van de samenleving.

Dit gedachtegoed, sociaal darwinisme (survival of the fittest, struggle for life) en ideeën hoe de economische mens zich zou moeten gedragen (namelijk zich uitsluitend bekommerend om de bevrediging van zijn behoeften op efficiënte, rationele of logische wijze) zet onder andere banken ertoe aan volstrekt amoreel, alleen op het eigen -, deel -, of enge groepsbelangen, maar zeker niet op het algemeen belang gericht op de financiële markten te opereren. Met zeer immorele en rampzalige gevolgen.
Zijn er zo langzamerhand niet meer dan genoeg feiten – o.a. de kredietcrisis in 2008, de huidige Eurocrisis, Griekenland, maar ook ons eigen Fyraproject om maar eens een paar voorbeelden te noemen – naar boven gekomen om de juistheid van deze uitgangspunten zeer ernstig in twijfel te trekken? En ernstig beducht te zijn voor hun destructieve werking?

2. De productiefactoren kapitaal, arbeid en natuur

Drie productiefactoren zijn in hun onderlinge samenhang en afhankelijkheid voorwaarde voor het laten ontstaan van een gezonde, duurzame, welvaart en welzijn bevorderende economie: kapitaal, arbeid en natuur.
Zij zouden geen ‘commodity’ of normale handelswaar die gekocht of verkocht kan worden, moeten zijn.
Op zich scheppen zij geen waarden. Een appel aan de boom voedt niemand, een bankbiljet kun je niet eten en werken in het luchtledige gaat ook niet. Waarde ontstaat pas in het samenspel. Hieronder volgt wat er gebeurt, als deze productiefactoren wel onderhevig zijn aan marktwerking. Geen middel meer zijn maar doel worden. Verder als de onderlinge samenhang gaat ontbreken omdat een van de productiefactoren dominant wordt. Zoals in het huidige stelsel kapitaal:

ijsberg-02Kapitaal

De gevolgen dat kapitaal een ‘commodity’ is (= money making, dat er met geld meer geld te verdienen valt , dan met welke activiteit ook) en dat het in het huidige systeem dominant is over beide andere productiefactoren, zijn:

a. Dat daardoor er een enorme incongruentie tussen de financiële markten en de reële economie heerst.
De totale waarde van de internationale valutahandel bedroeg in 2010 anderhalf biljard dollar, terwijl de totale waarde van de internationale handel (van goederen en diensten) slechts een fractie daarvan bedroeg, namelijk twintig biljoen dollar of wel minder dan 1,4% van de internationale valuta transacties. De overweldigende omvang van de internationale valutahandel impliceert dat het overgrote merendeel van de transacties louter speculatief is. (Otto Scharmer)
Dat betekent dus dat enorme hoeveelheden kapitaal als flitskapitaal – aangedreven door amorele principes – over de hele wereld zwerft uitsluitend op zoek naar het hoogste rendement.

b. De funeste werking van rente.
Het berekenen van rente heeft volgens o.a. Ad Broere een funeste werking op de reële economie. Hij baseert zich daarbij onder meer op het werk van de Duitse econoom Margrit Kennedy.
Rente laat een lening van bijvoorbeeld €1.000 uitgeleend tegen 5 % rente per jaar zonder dat er afgelost wordt groeien tot:
• €1.628,29 na 10 jaar
• €4.321,94 na 30 jaar
• €11.467,40 na 50 jaar
• €30.426,43 na 70 jaar ofwel een ruim 30 x zo groot bedrag.
En daarvoor hoeft een financier, de bank dan niets meer te doen. Die ontvangt bij leningen met een lange looptijd het geleende bedrag ‘automatisch’ verveelvoudigd terug. Wat zegt dit bijvoorbeeld over doorlopend krediet, een creditcard, hypotheken en onze staatsschulden? Kom je daar ooit nog van af?
Kennedy werkt uit dat voor elk product of dienst die we aanschaffen er een zekere hoeveelheid rente verwerkt is in de aanschafprijs. Dat is afhankelijk van de proporties kapitaal en arbeid die bij de vervaardiging gebruikt zijn. Bij vuil ophalen is dat bijvoorbeeld 12% en bij huisvestingskosten is dat 77%. Gemiddeld zo’n 40%. Dat is een stuk beroerder dan in de Middeleeuwen toen maar een tiende aan de feodale heer afgedragen hoefde te worden. Dit dus nog los van de belastingen die de overheid er ook nog bovenop legt.
Nu ontvangen we ook rente als we sparen, maar dat brengt een zeer ongelijke verdeling tot stand.
Kennedy komt tot de volgende conclusie (voor Duitsland rond het jaar 2000!); 10% van de bevolking ontvangt veel meer dan ze betalen aan rente; bij 10% ligt dat ongeveer gelijk en 80% van de bevolking betaalt meer dan ze ontvangt en wel gezamenlijk het bedrag dat de rijkste 10% ontvangt. Dat betekende in 2004 dat in Duitsland dagelijks 1 miljard euro overgedragen werd van degenen die werken aan degenen die voor zich laten werken. Hoe dat zit in het Nederland van nu en wereldwijd weet ik niet, maar ik denk een stuk ongunstiger, gezien de 62 rijksten van de wereld ten opzichte van de rest.
Een ander voorbeeld is de ‘schuld’ van ontwikkelingslanden, die geld moeten lenen tegen zeer ongunstige voorwaarden (hoge rente in verband met het hoge risico). In de 70-er jaren van de vorige eeuw hadden zij een gezamenlijke schuld van 63 miljard dollar. In 2006 was die gezamenlijke schuld opgelopen tot 2.850 miljard.
Tussen 1982 en 2001 hebben deze landen 3.400 miljard afgelost van hun leningen. Daarmee hebben zij hun oorspronkelijke schuld (zonder rente) 7 x terugbetaald, maar nu zitten zij met 4x zoveel schuld.

Rente woekert dus voort zoals als kankercellen dat in een lichaam doen. Eerst langzaam en ongemerkt en plotseling heeft het zich overal uitgezaaid…..

c. Door de manier waarop en door wie geld gecreëerd wordt.
Geldcreatie is in tegenstelling wat veel mensen denken niet een taak van de overheid maar in private handen. Uit Het mondiale misbruik van geldschepping door Patrick Steensma leren we dat de situatie in de VS als volgt is:

‘Wright Patman concludeerde dat de Fed (Federale Reserve) een ongecontroleerde, onafhankelijke schaduwregering was die de monetaire macht uitoefent die aan het Congres toebehoort. Strikt formeel genomen is het regelen van de gelduitgifte en waardering van geld volgens de Constitution door het Congres niet delegeerbaar, en is zelfs nergens bepaald dat het ‘bankpapier van de Fed’ wettig betaalmiddel is (i.c. dus ook niet voor het voldoen van schulden aan de staat waarin je leeft). In de praktijk hebben de Fed banken echter de bevoegdheid om de staatsdrukkerij in te gaan en daar voor b.v. 2/3 penny een $ 50.000-biljet te laten drukken, waarmee ze in de schatkamer een staatsobligatie kopen. Deze zetten ze om in $ 50.000 cash (terwijl aan hen nog wel de rente daarvan betaald moet blijven worden) en potten dit geld vervolgens op als dekking om er nog eens $ 1.500.000,- mee uit te lenen tegen 6% jaarlijkse rente.’

Want verder vindt 95% van de geldschepping ‘uit het niets’ plaats door particuliere banken. Doordat zij leningen verstrekken waarbij zij maar 3% reserve aan eigen vermogen hoeven aan te houden (Fractional-reserve banking). Het verstrekken van een lening vereist geen andere handeling dan het intikken van een saldo op iemands bankrekening, als hij kredietwaardig wordt bevonden. Een zeer lucratieve handel in schuldbekentenissen dus, want geld op zich creëert geen waarde. Bovendien worden de gevolgen als het mis gaat afgewenteld op de belastingbetaler. Zie de kredietcrisis in 2008.

In Europa gaat het met de ECB niet veel anders. Soevereine staten en hun burgers staan in feite buiten spel. Het gevolg is dat er op de geldschepping en uitgifte geen enkele democratische controle is. En dat staten torenhoge schulden opbouwen, waar zij nooit meer van afkomen. Omdat de overheid het geld dat zij als wettig betaalmiddel uitgeeft tegen rente moet lenen van instellingen, in handen van particulieren.

d. Daardoor ontstaan er enorme opeenhopingen van geld in handen van enkelingen.
Dit geld wordt gebruikt door de financiële markten, om mee speculeren (zie a.) en te beleggen in bijvoorbeeld aandelen, staatsobligaties, vastgoed, grond. Deze opeenhopingen van kapitaal hangen als dreigende wolken boven de markten. Want er is geen schaarste aan financiële middelen, maar juist een reusachtig overschot. Met het uitsluitende doel van winstmaximalisatie creëert dit speculatieve zeepbellen in bijvoorbeeld het vastgoed, scheurt als een roofdier bedrijven uiteen, drijft boeren tot wanhoop en zelfmoord en brengt landen tot op de rand van de afgrond of daar overheen, manipuleert en corrumpeert, plundert de aarde leeg en verwoest het milieu.
Vraag je bijvoorbeeld maar eens af, als je in je eigen omgeving om je heen kijkt, hoe het nu eigenlijk komt dat de vaste lasten van wonen tegenwoordig een groot deel van het inkomen opsouperen en er zoveel huishoudens door hypothecaire lasten onder water staan?

Arbeid

ijsberg-03

Zoals bij het utopisch gedachtegoed van het communisme de productiefactor Arbeid dominant was, met alle kwalijke gevolgen van dien, zo is dat nu het geval met het utopisch gedachtegoed van het neoliberalisme over Kapitaal. Met andere maar minstens even kwalijke gevolgen.
Als menselijke arbeid koopwaar wordt, leidt dat tot de huidige situatie , waarbij in de lage lonen landen miljoenen mensen uitgebuit worden, geestdodende dwangarbeid moeten verrichten, de slavernij in feite weer ingevoerd is. Terwijl aan de andere kant van de wereld eveneens miljoenen als werkelozen een leeg bestaan leiden. Om straks ook weer in slavernij gevoerd te worden. Maar mensen zijn er niet voor de economie, de economie is er voor de mensen.
Daarom moet arbeid weer vermenselijkt worden en niet langer onderhevig zijn aan de wet van vraag en aanbod.
Als ik mijn arbeid verkoop, is mij in de tijd van de baas mijn verantwoordelijkheid ontnomen. Die controleert me, bepaalt mijn doen en laten. Ik ben niet langer autonoom. En hij bepaalt ook en passant de waarde ervan. Op basis van geen andere overwegingen dan een onmenselijke kille kostencalculatie.
Daarmee is de slavernij niet afgeschaft. Als er een arbeidsmarkt is en er op basis van vraag en aanbod arbeid gekocht kan worden, dan ben ik in de tijd van de ‘baas’ zijn slaaf.
Arbeid is een menselijk vermogen. De ondernemer koopt van de arbeider niet de arbeid maar het product dat hij vervaardigt.
Dat is een subtiel maar heel belangrijk verschil. Want het heeft tot gevolg dat de verdeling van inkomen een rechtsvraagstuk en niet een economisch vraagstuk is.
De werker moet met het geld dat hij verdient met het leveren van zijn product of dienst in zijn levensonderhoud kunnen voorzien. Wat dat inhoudt is binnen een bepaald gebied juridisch op basis van gelijkwaardigheid van alle inwoners vast te stellen.

Verder leven wij met de zeer merkwaardige constructie dat degene die een bedrijf, onderneming financiert de eigenaar ervan is. De aandeelhouders die uitsluitend gefocust zijn op het maken van winst en niet op het doel van de organisatie – namelijk het zo efficiënt mogelijk leveren van goederen en/of diensten waar in de samenleving behoefte is – hebben het voor het zeggen. Duidelijk is dat er bij het verstrekken van leningen voor investeringen een redelijke tegenprestatie geleverd moet worden, maar als die afgelost is, houdt de relatie op. Waarom moet er dan een eigendomsrelatie tot in lengte van dagen uit voortvloeien? Erger nog waarom zouden deze eigendomsrechten in de vorm van aandelen verhandelbaar moeten zijn? In plaats van de aandeelhouders, die niet mee produceren, zouden de medewerkers met het wel en wee van hun bedrijf verbonden en ervan afhankelijk, verantwoordelijk moeten zijn. De juridische vorm die daarvoor in aanmerking komt is een coöperatie. Daarbij is er geen belangentegenstelling tussen werkgevers en werknemers. Allen zijn medewerkers; sommigen met organisatorische, anderen met uitvoerende functies. Transparant en in samenspraak komt de verdeling van het inkomen tot stand.
Een boeiend experiment om verantwoordelijkheid aan werkers terug te geven en niet langer te controleren is in Brazilië ondernomen door Ricardo Semler.
Voor coöperaties als organisatievorm kun je op zoek op het internet. Bijvoorbeeld de Mondragon Corporation, een grote federatie van coöperaties: actief op 4 terreinen (financiële dienstverlening, industrie, detailhandel en kennis). In 2010 bedroeg de totale omzet 14,7 miljard euro en was het aantal medewerkers meer dan 83.000. Het is één van de grootste coöperatieve federaties ter wereld.

Natuur

ijsberg-04Het redden van de planeet is niet in het belang van de economie, zei een beleidsmedewerker van het IMF.
En John Hogervorst:

In de eerste plaats wil ik het hier hebben over de grond, de aarde die ons geschonken wordt: ‘Grond zou geen eigendom moeten zijn, dit moet onverhandelbaar worden. In de huidige economie vormt eigendom het vehikel van eigenbelang. Onze manier van omgang met eigendom geeft egoïsme ( in de vorm van deelbelangen en groepsbelangen) ruim baan. Door wetten, regels en afspraken te maken waardoor het eigendomsrecht verandert in gebruikersrecht, kunnen we het egoïsme in de economie ineen laten schrompelen.
Wat gebeurt er nu als een boer eigenaar is van de grond en hij wil stoppen? Dan zoekt hij een ander die overneemt. Met de verkoop, overdracht van de grond zijn miljoenen gemoeid. De volgende boer moet dat bedrag terugverdienen en omdat hij bij de bank moet lenen nog eens met rente er bovenop. De rekening is voor alle betrokkenen: de boer, zijn medewerkers, zijn leveranciers en zijn klanten (wij). En na 30, 40 jaar begint dit weer van voren af aan. Maar de grond waarop de boer boert, die is er gewoon. En die zal er ook zijn als hij straks overdraagt. Als er nu van eigendom geen sprake meer is, maar van gebruikersrecht, dan hoeven al die miljoenen niet keer op keer opgehoest te worden.’

Als we niet telkens opnieuw onnodig geld in de grond hoeven te stoppen, kunnen we het geld ergens anders voor gebruiken dat meer nut heeft.
Over onze footprint, klimaatsverandering, milieuschade, ontbossing, verspilling wordt al genoeg geschreven om er in dit verband uitgebreid op in te gaan. Zoveel is duidelijk, dat we in hoog tempo bezig zijn onze planeet onbewoonbaar te maken.


Dit roept een aantal vragen op, waarop ik hieronder kort in wil gaan:

Is er iets te zeggen over hoe we uit deze beerput raken? Is het mogelijk dat kapitaal, arbeid en natuur geen ‘commodity’ / handelswaar meer zijn? En hoe ziet de wereld er dan uit?

Kunnen we kijkend naar de dominante productiefactor kapitaal rente en speculatie afschaffen?

Indien we het zo regelen dat er met geld geen geld meer te verdienen valt zodat beleggen en speculeren in bijvoorbeeld grond, vastgoed of aandelen aan banden gelegd wordt, zijn we dan af van al die ‘bubbels’ en crises die nu door het in de top opeengehoopte kapitaal veroorzaakt worden?
We hebben hierboven gezien dat speculatie, belegging en rente de mechanismen zijn waarmee onze economie uit evenwicht raakt.
Het lijkt me zeker de moeite waard te onderzoeken hoe een economie in de praktijk draait zonder rente en financiële markten. En dat is het geval in een aantal moslimlanden waar sprake is van islamitisch bankieren.
Islamitisch Bankieren is gebaseerd op sharia, die o.a. uitgaat van ethiek in handelspraktijken. Zo verbiedt de sharia rente of riba. Ook is het vaak verboden om te handelen in financiële risico’s, omdat die gezien worden als een vorm van gokken. (Wikipedia)
Hoe werkt deze vorm van bankieren? Wat zijn de gevolgen voor de economie? Zijn de procedures, regels elders bruikbaar en toepasbaar, als we niet in eerste plaats kijken naar de religieuze, maar naar de ethische en praktische componenten?
Om wat dichter bij huis te blijven: in Zweden is sinds 1965 de JAK Medlemsbank of JAK Members Bank actief. Dit is een coöperatieve bank en JAK is een acroniem voor Land Arbeid Kapitaal (Zweeds: Jord Arbete Kapital), de productiefactoren in de klassieke economie.
Deze bank werkt niet met rente en brengt alleen werkelijke kosten in rekening voor leningen. Er kan alleen geld uitgeleend worden wat ook als spaargeld is binnengekomen, dit heet Full-reserve banking. De bank heeft ongeveer 38.000 leden.
De JAK Bank heeft hiervoor gekozen vanuit vier stellingen die zij hebben met betrekking tot rente:

  1. Rente werkt destabiliserend op de economie
  2. Rente is een belangrijke oorzaak van inflatie, werkloosheid en uitputting van de natuurlijke hulpbronnen
  3. Rente veroorzaakt opeenhoping van geld bij een kleine groep mensen
  4. Rente bevordert korte termijn denken
    (Ad Broere, Wikipedia)

In Nederland kennen we verder de Triodosbank. Deze bank – opgericht in 1980 – investeert de aan haar toevertrouwde inleg uitsluitend in de reële economie op basis van duurzaamheid.
De bank is wereldleider in het duurzaam bankieren en staat onder meer voor:

  • Maatschappelijk verantwoord ondernemen, een vorm van ondernemen gericht op economische prestaties (profit), met respect voor de sociale kant (people), binnen de ecologische randvoorwaarden (planet): de triple-P-benadering.
  • Duurzaam beleggen (ook wel maatschappelijk verantwoord beleggen of ethisch beleggen) is een vorm van investeren waarbij de geldverstrekker de gevolgen voor mens en milieu meeweegt.
  • En groenfondsen die gebruikt worden om milieuprojecten te financieren.

Moet geldschepping niet van een private een publieke aangelegenheid worden?

Als we kijken naar de funeste werking van de staatsschulden aan private banken hierboven, valt het dan te overwegen om geldschepping weer onder te brengen in de publieke sector? Zodat democratische controle mogelijk is.

Kunnen we geen streep door de rekening halen?

Wat zou er gebeuren als we door alle schulden in één keer een streep halen? Alles is verder nog intact: Bedrijven, voorraden, productiemogelijkheden. Maar we beginnen met ons geld (en hopelijk nu wel als ruilmiddel, bloedsomloop van de samenleving) opnieuw. Iedereen staat weer op 0. Met andere afspraken, regels en wetten die het handelen in geld en waardepapieren onmogelijk maken.
Ten tijde van het Oude Testament, bestond er zoiets. Het werd Jubeljaar genoemd. Het Jubeljaar is een Bijbelse instelling betreffende beheer en eigendom van het land. Het jubeljaar wordt eens in de vijftig jaar gevierd. Het doel ervan is om al het land aan de rechtmatige eigenaar terug te geven. Land mocht namelijk niet voor altijd verkocht worden. Het idee hierachter was dat op deze manier blijvende verarming werd voorkomen en een eerlijke verdeling intact bleef. Ook kon men zo op deze manier herdenken dat al het land uiteindelijk aan God toebehoorde. (Wikipedia)

En wat te denken van … ?

Aging money. Een ander idee om opeenhoping van geld te voorkomen is dat van ‘aging money’ ofwel geld met eindige bruikbaarheidsdatum. Volgens dit concept verliest geld evenals andere producten in de reële economie in de loop van de tijd zijn waarde. En is dus net als bijvoorbeeld melk, beperkt houdbaar. In de Middeleeuwen kende Europa dergelijke geldsystemen. Bijgevolg stroomde geld naar de culturele sector in plaats van naar investeringen in de speculatieve zeepbellen. Getuige daarvan zijn de indrukwekkende kerken en kathedralen, die nu nog steeds het gezicht van veel Europese steden bepalen. (Scharmer)


 

Hieronder volgen nog een aantal gedachten over en een pleidooi voor het weer terugbrengen van solidariteit, gedeelde verantwoordelijkheid en het voor elkaar borg willen zijn in verschillende sectoren in de samenleving (‘manus lavet mane’, de ene hand wast de andere schoon). Want zonder cement tussen de stenen blijft een muur niet staan.

Pensioenfondsen

Is het nodig en werkt het om zulke enorme vermogens opeen te hopen, te beleggen voor onze oude dag? In Nederland gebeurt dit via het zgn. kapitalisatiestelsel. Maar er bestaat ook nog zoiets als het omslagstelsel. En hoe moeilijk kan dat zijn? Er wordt de eerste 20 jaar van je leven voor jou gezorgd. De volgende 40 jaar werk je en zorg jij voor anderen. En de laatste 20 jaar zorgen anderen weer voor jou. In feite zijn dat de kinderen waar jij eerst voor gezorgd hebt. Vermeden wordt daarmee kapitaalopeenhoping, die wereldwijd belegd moet worden en bij een beurscrash plotseling kan verdampen. Zoals de pensioensgerechtigden in o.a. China en Griekenland nu aan den lijve ondervinden.

Basisinkomen

Het basisinkomen dat zorg kan dragen voor een meer gelijkmatige verdeling van inkomen in een samenleving, heeft na experimenten in de jaren 70 van de vorige eeuw tientallen jaren in het verdomhoekje gezeten. In de tijd dat deregulering en privatisering de toverwoorden waren. Maar nu is het weer terug op de agenda en gaat men het in Finland daadwerkelijk uitproberen. En ook in Frankrijk wordt iets dergelijks overwogen.

Verzekeringen

Vooral ook hier kan de vraag gesteld worden, waar het eigenlijk ook alweer over ging? Over het maken van winst of over het onderling afdekken, dragen van risico’s?

Eigendom

Dat ons eigendomsbegrip juridisch op de schop moet is bij de bespreking van grond als eigendom of gebruiksrecht al aan de orde geweest. Maar het geldt voor meer sectoren in de samenleving. Willen we een woning als eigendom of willen we het recht op gebruik van een woning? En willen we lampen of willen we licht? Een meneer Rau vindt dat we niet moeten betalen voor bezit, maar voor gebruik, zodat ook de producent verantwoordelijk blijft. Dus niet bezitten van lampjes, maar betalen voor bijvoorbeeld het gebruik van de dienstverlening licht, zorgt ervoor dat er duurzamer geproduceerd gaat worden. En wat als er in een wijk goed werkende boormachines etc. voor handen zijn, willen we dan nog allemaal perse een boormachine hebben voor de 3 gaatjes die we per jaar boren?

Hypotheken

Hypotheken bleken in de kredietcrisis van 2008 een uitstekend middel om mee te speculeren, zeepbellen te creëren en via derivaten mee te frauderen. Door de lange looptijd moet je niet alleen zelf je huis betalen, want de bank doet dat slechts in schijn, maar je koopt dit vanwege de rente zelfs een paar maal. Daardoor zijn praktisch overal huisvestingskosten, of het nu koop of huur betreft, totaal uit de hand aan het lopen. Zijn er andere en goedkopere manieren denkbaar om woonrecht te garanderen? Geen marktwerking in het vastgoed, de sociale woningbouw? Woningbouwverenigingen die transparant zijn en zonder winstoogmerk? Waarbij de deelnemers de risico’s onderling borgen? Een huurkoopregeling zonder rente, die eindigt wanneer de werkelijke kosten voldaan zijn? Het moet toch niet mogelijk zijn, dat steden ontvolkt worden en de bewoners in tentenkampen moeten leven vanwege financieringsproblemen? Dan deugt er toch ergens iets totaal niet?
In Amerika staan al zoveel huizen leeg dat elke dakloze 3 huizen zou kunnen hebben. Uitzettingen zijn een terreurtechniek om de schaarste in stand te houden van iets wat helemaal niet schaars is. Het is pure waardevernietiging om mensen die een huis bewoond kunnen houden uit te zetten. Kijk eens naar de miljoenen vierkante meters leegstaande kantoren. Hoe lang willen we dat nog in stand houden? We worden nog steeds gehersenspoeld dat dit onvermijdelijk is. Dat geldschepping door banken de enige manier is en dat rente op schuld vanzelfsprekend is en dat schulden nooit worden kwijtgescholden.

Lokaliteit in plaats van globalisatie: regionaal geld en kleinschaligheid

Met mensen en zaken die ver weg zijn raak je niet makkelijk verbonden. Met organisaties die heel groot en onoverzichtelijk zijn krijg je moeilijk een verhouding. Voor wat er aan de andere kant van de wereld mis gaat, voel je je nauwelijks verantwoordelijk. Ook al heb je er misschien toch vrij rechtstreeks mee te maken, zoals met uitbuiting en kinderarbeid door de kleren die je koopt.
Daarom pleit ik voor kleinschaligheid. En productie van bijvoorbeeld voedsel zoveel mogelijk in de regio, een florerende lokale economie, waarbij het midden- en kleinbedrijf weer een kans krijgen, er een band is tussen klant en producent die weer met elkaar kunnen afstemmen. Daarbij past een regionale munt, die de plaatselijke economie stimuleert. En niet zoals nu misbruikt wordt voor een wereldwijd piramidespel.
ijsberg-05Een voorbeeld is onder andere de Chiemgauer, een Duitse lokale munteenheid. Die wordt gebruikt in de districten Rosenheim en Traunstein in de deelstaat Beieren. Hij is één op één gekoppeld aan de euro. Begin 2010 werd de Chiemgauer door drieduizend particulieren gebruikt en door 565 bedrijven geaccepteerd als betaalmiddel. Er is meer dan 400.000 Chiemgauer in omloop, en de Chiemgauer is het grootste regio geldsysteem van de Duitstalige wereld.
Als straks de wereldeconomie uitvalt, zorg dan maar dat je lokale economie op orde is.

Je in deze materie verdiepend zie je dat er een tegenstroom van mensen, organisaties en projecten op gang komt, die zich keert tegen de grote vernietigende krachten die rond de wereld waren. Sommigen schrijven, anderen denken, ondernemen, experimenteren of zijn alert en stellen verontrustende vragen. Maar er moet hard gewerkt worden, en heel veel gebeuren terwijl de tijd dringt …

Laat de tegenstroom snel groeien, want als er werkelijk een orkaan opsteekt of we tegen een ijsberg op botsen en het schip zinkt, zijn een paar reddingssloepen echt niet voldoende.

Tenzij je natuurlijk een Christoffel Columbus bent.

Albert Roessingh

1 gedachte over “Als we tegen een ijsberg opvaren zijn een paar reddingssloepen niet voldoende”

Reacties zijn gesloten.